تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس _کشف تفاوت‌های میان دو موضوع ریشه‌ای و مهم اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس به دلیل اهمیت والای این دو در مباحث روان‌شناختی همیشه موضوع بحث‌برانگیزی بوده است. به‌واقع دغدغه درک واقعی از این دو مبحث به خاطر تأثیر مثبتی که بر نگرش و سطح کیفی زندگی افراد دارند، مسئله‌ای است که نمی‌توان از کنار آن‌ با بی‌تفاوتی گذر نمود. به‌راستی گستردگی موجود در میان مباحث مربوط به روانشناسی و شباهت و سنخیت بالای برخی از این موضوعات سبب شده، بسیاری از آن‌ها با تمام تفاوت‌ها به‌اشتباه در جایگاه یکدیگر به کار گرفته شوند که اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس نمونه‌ای بارز ازآنچه ذکر نمودیم است. در این مطلب بیشتر باب اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس سخن گفته و تفاوت‌های آن‌ها را باهم بررسی می‌کنیم.

تعریفی واقعی‌تر از اعتمادبه‌نفس

با تمامی شباهت‌هایی که گاهاً بین اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس یافت می‌شود، اما به‌واقع اعتمادبه‌نفس بر توانایی‌های جسمی، شغلی و … متعدد ما تأکید دارد و میزان قدرت، خلاقیت و استعداد ما را در کنترل، هدایت و رهبری موقعیت‌های گوناگون آشکار می‌سازد. بدین ترتیب اعتمادبه‌نفس متغیری است که در موقعیت‌های گوناگون تغییرات عمده‌ای نموده و در افراد مختلف در یک موقعیت یکسان نمودی متفاوت دارد. با این توصیفات به‌جرئت می‌توان گفت دستاوردها، افتخارات، جوایز، مدارج علمی و … همگی شواهدی گویا از اعتمادبه‌نفس بالای افراد دارند. به همین دلیل است که ادعا می‌شود، اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس دو رویکرد متفاوت بوده و هر شخصی که دارای اعتمادبه‌نفس است، لزوماً از عزت‌نفس بالایی برخوردار نیست و حتی گاهاً از عقده‌های درونی و کمبودهای روانی بسیاری رنج می‌برد.

تعریفی عمیق‌تر از عزت‌نفس

وقتی قرار است از عزت‌نفس سخن بگوییم، گویی مبحثی بسیار عمیق‌تر و مهم‌تر از اعتمادبه‌نفس در این میان جلوه می‌کند. برخلاف اعتمادبه‌نفس، عزت‌نفس بر درون‌مایه و شاکله اصلی افراد اشاره دارد و احساسات نهادینه‌شده در دوران کودکی، تحصیل و حضور در جامعه را مورد کنکاش قرار می‌دهد. میزان عزت‌نفس افراد، شخصیت و درصد علاقه آن‌ها را نسبت به خودشان بازگو می‌کند و تصویر ذهنی که از خود دارند را آشکار می‌سازد. هرچه تصویر ذهنی مثبت‌تر، روشن‌تر و شفاف‌تری از خود داشته باشیم، معرف آن است که عزت‌نفس بالاتری داریم. بدین ترتیب در تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس می‌توان گفت عزت‌نفس احساسی از عشق و نفرت نسبت به خودمان است که در بهترین و بدترین شرایط زندگی یکسان بوده و آن را تا ابد بر دوش خواهیم کشید، اما اعتمادبه‌نفس در برهه‌های مختلف زندگی دست‌خوش تغییرات عمده‌ای شده و مانند عزت‌نفس پایدار و یکنواخت نیست.

به‌راستی تمایز و تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس در چیست

بسیار دیده‌ایم افراد در موقعیت‌هایی که گمان می‌کنند، عزت‌نفس شان دچار خدشه شده به سراغ افتخارات علمی و دستاوردهای مادی خود رفته تا کمبودهای روانی خود را در پشت این مسائل مخفی سازند. در مقابل عزت‌نفس سالم می‌تواند، خلأهای درونی افراد را به‌خوبی پوشش داده و فارغ از ارزش‌های پوچ و تو خالی ارزشمندی انسان را بر میزان ادراک، فهم، شعور و هرچه فارغ از توانایی‌های جسمی، مالی و … آن باشد، متمرکز سازد. در این بخش بیشتر در مورد تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس سخن می‌گوییم و جنبه‌های مختلف آن‌ها را مورد ارزیابی قرار می‌دهیم.

• موفقیت و تعامل با جهان

اعتمادبه‌نفس به استعداد افراد در کسب موفقیت‌ها و تعامل سازنده با محیط اطراف اشاره دارد، این در حالی است که عزت‌نفس به ارزیابی عاطفی ارزشمندی خودمان تکیه می‌کند. هرچه اعتمادبه‌نفس در مقابله با چالش‌ها بست و گسترش می‌یابد، عزت‌نفس از طریق فکر، احساس و به‌تبع آن‌ها عمل در فرد بروز و ظهور می‌کند.

• تکیه‌بر تجربه‌های موفق

اعتمادبه‌نفس در افراد پس از هر تجربه موفق افزایش‌یافته و با پذیرفتن مسئولیت‌ها در شرایط نامساعد و سروسامان بخشیدن به آن‌ها به بالاترین سطح خود می‌رسد. ولی عزت‌نفس با عدم تکیه‌ب ر موقعیت‌های طلایی زندگی شکل‌گرفته و هرگز شکست، ناکامی و طرد شدن وقفه‌ای بر این احساس درونی قدرتمند ایجاد نمی‌کند.

• تولید، خلق و نگهداری

در تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس می‌توان به نیاز مبرم و همیشگی اعتمادبه‌نفس به تولید، خلق و نگهداری به‌منظور رشد، تکامل و توسعه نیز اشاره نمود که در صورت بی‌توجهی به‌ صورت کلی ریشه اعتمادبه‌نفس در افراد سوزانده می‌شود. این در حالی است که عزت‌نفس در صورت به کمال رسیدن هیچ‌گاه از بین نرفته و آسیب نمی‌بیند.

• انعطاف‌پذیری

افراد دارای عزت‌نفس، انعطاف‌پذیری و ریسک‌پذیری بالاتری از خود نشان داده و همیشه پذیرای تجربیات جدید هستند و از شکست هراسی نداشته و آسیب‌ها و ناامیدی‌ها از تلاششان نمی‌کاهد. ولی افراد با اعتمادبه‌نفس فقط در یک یا چند مورد خاص موفق بوده و اعتماد به نفس شان در حوزه کاری و شهرتشان خلاصه می‌شود و با هر شکست احساس نارضایتی از زندگی سراسر وجودشان را فرامی‌گیرد.

• بخشایش و بخشودگی

کسانی که از عزت‌نفس بالاتر بهره‌مند هستند، راحت‌تر اشتباهات خود و دیگران را بخشیده و کمتر به سرزنش خود و دیگران می‌پردازند. بدین ترتیب راحت‌تر با ناملایمات و مشکلات زندگی کنار آمده و شاد زیستن را به خود و دیگران هدیه می‌دهند. ولی افراد دارای اعتمادبه‌نفس علی‌رغم بهره‌مندی از سرگرمی‌ها، تفریحات، ورزش‌های مختلف و … چندان خوشحال و شادمان نبوده و حتی بازخوردهای مثبت دیگران نیز نمی‌تواند، رضایتمندی از خود را به آن‌ها تقدیم کند. بدین ترتیب تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس و ضرورت بالا بردن عزت‌نفس هویدا می‌گردد.

راه‌های افزایش عزت‌نفس در افراد

بابیان تفاوت اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس خود به اهمیت توجه به این دو رکن اساسی به‌صورت تفکیک‌شده، در مقوله روان‌پزشکی حتماً پی برده‌اید. ولی به خاطر درصد اهمیت بیشتری که موضوع عزت‌نفس دارد، بر آن شدیم تا به ذکر چند راه‌کار سودمند جهت ارتقا سطح عزت‌نفس در افراد نیز بپردازیم تا راه رسیدن به این خصیصه اخلاقی ارزنده را هموارتر سازیم.

1. راهکار اول: عدم ارزیابی مداوم خود

اگرچه رشد روابط کاری و شخصی و نظارت بر نحوه تعامل با اطرافیان بسیار مهم است، اما ارزیابی مداوم رفتار نیز می‌تواند، خدشه‌ای عمیق بر عزت‌نفس تان وارد سازد. این رفتار می‌تواند شما را در مسیر نادرست و تمایل به بروز رفتارهای منفی مانند خشنودسازی اطرافیان حتی به قیمت گزاف نابودی عزت‌نفس تان قرار دهد.

2. راهکار دوم: عدم تحمل رفتارهای نادرست

اگر خود را لایق بهترین‌ها بدانید و از اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس بالایی بهره‌مند باشید، هرگز رفتارهای نادرست را تحمل نکرده و در برابر آن‌ها برخوردی منطقی، انسانی و محترمانه نشان می‌دهید، زیرا قبول دارید که استحقاق رفتارهای شایسته رادارید.

3. راهکار سوم: ساختن دوران کودکی

با توجه به اینکه بخش عظیمی از عزت‌نفس در دوران کودکی ساخته می‌شود و زمینه بروز و ظهور آن در آتی فراهم می‌شود، ضروری است که به تولید و پرورش این خصیصه در سنین پایین توجه اکید شود. بدین ترتیب است که خود پذیری و عشق‌ورزی نسبت به خود در مراحل بعدی زندگی حتی با وجود نوسانات با قدرت رخ نشان می‌دهند.

4. راهکار چهارم: آشنایی با چگونگی مواجه با خویشتن

ارزش نهادن به خود و احترام گذاشتن به نفس از بهترین راهکارها است که هر دو اصل اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس را نشانه گرفته و به تقویت این دو رکن می‌پردازد. باید دانست حتی در زمان مواجه با اشتباهات و نقصان‌ها نیز روشی منصفانه و به‌دور از خودآزاری و سرزنش‌های بی‌جا می‌تواند در تثبیت عزت‌نفس تأثیرگذار بوده و حتی به افزایش آن نیز کمک نماید.

نشانه‌های مختلف افراد با عزت‌نفس بالا

اینکه نگرش شما نسبت به خودتان چگونه است و تا چه حد برای خود ارزش و احترام قائل هستید، به‌صورت خودکار سبب می‌شود، احساس مثبت یا منفی در مورد خودتان داشته باشید. بدین ترتیب همان‌قدر که به تصحیح فعالیت‌های خود در جهت افزایش اعتمادبه‌نفس توجه می‌کنید به افزایش احساس ارزشمندی نسبت به خودتان نیز تمرکز کنید تا به‌مانند افرادی باعزت نفس بالا در جامعه شناخته شوید. اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس را نمی‌توان یک‌شبه در افراد ایجاد نمود، اما در اینجا از نشانه‌های رایجی که در افراد با عزت‌نفس مشاهده می‌شود به چند مورداشاره می‌کنیم.

• گزینش سبک زندگی مثبت

افرادی که به عزت‌نفس بالا شناخته می‌شوند، دارای یک سبک ایده‌آل و عالی در زندگی بوده که در تمام طول حیاتشان از آن پیروی می‌کنند. رعایت نظافت، بهداشت، تغذیه سالم، دوری از اضطراب و … همگی به‌وضوح در زندگی شخصی افراد باعزت یافت می‌شود.

• جسارت گفتن نه یا بله

توانایی بر زبان آوردن کلمه‌های نه یا بله در زمان‌های مقتضی نیز از دیگر ویژگی‌های شاخص افراد با عزت‌نفس بالا است که آن‌ها را از گرفتار شدن در بحبوحه‌های مشکلات و ناراحتی ها رها نموده و زندگی عزتمند را برایشان به ارمغان می‌آورد.

• حذف افکار منفی در کلام و ذهن

ذهنیت مثبت در کنار سبک زندگی سالم دو اهرم قدرتمند هستند که افراد به عزت‌نفس و اصلاح اعتمادبه‌نفس می‌رسانند. باید دانست همه ما با هم برابریم و شایستگی‌ها براثر تمرین، ممارست و تجربه به دست می‌آید و هیچ‌کس ذاتاً بر دیگران برتری ندارد.

• قبول محدودیت‌ها بدون اضطراب و نگرانی

انعطاف‌پذیری بیشتر در مواجه با معضلات و بحران‌های زندگی سبب می‌شود، افراد دارای عزت‌نفس در قبول محدودیت‌ها توانمندتر ظاهرشده و کمتر درگیر اضطراب‌ها و نگرانی‌های مختل‌کننده شوند و بافکری آزاد به جنگ مشکلات پیش ِرو بروند.

• عدم مقایسه خود با دیگران

پذیرش خود به همان مقدارِ بهره و هوش و با همان میزان توانایی و استعداد و عدم مقایسه خود با دیگران سبب می‌شود، چشمه‌های عزت‌نفس در فرد خاموش نشده و هر روز با فورانی جدید از سلامت روح و جسم، خود و دیگران را متعجب سازد.

• استقبال از ذهنیت و تصورات وسیع

رفتن به سراغ چالش‌های نو و وقایع و مخاطرات جدید و حادثه‌های شگرف خود یک جنبه مهم است که میزان عزت‌نفس افراد را به نمایش می‌گذارد. افراد عزتمند هرگز از ورود به مقوله‌های ریسک‌پذیر هراسی نداشته و در صورت شکست نیز به‌سرعت قادر هستند، ناامیدی و ضعف را از خود دور سازند.